روایتی از نقد درون گفتمانی «هیچکس منتظرت نیست» در «نقد سینما»
تاریخ انتشار: ۲ دی ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۳۵۳۵۲۹
به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری فارس، چهل و هفتمین قسمت از برنامه «نقد سینما» شب گذشته یکم دی ماه روی آنتن شبکه چهار سیما رفت.
بخش اول برنامه، به میز نقد سینمای ایران اختصاص داشت که محمد صابری روزنامه‌نگار سینمایی و فهمیه نظری جامعه‌شناس از مستند سینمایی «هیچکس منتظرت نیست» گفتند.
«هیچکس منتظرت نیست» نقد درون گفتمانی است
مافی در ابتدا بیان کرد: «هیچکس منتظرت نیست» در ادامه مستندهای محسن اسلام‌زاده نقد درون گفتمانی است، اما او در این مستند نقادانه به وجوهی از امیدواری و انسانیت می‌پردازد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در ادامه محمد صابری گفت: در ابتدا باید بگویم که «سینماحقیقت» به اعتبار جشنواره مستند ایران افزوده و یک ویترین وزینی را فراهم آورده که پویایی آن کاملا قابل مشاهده است. محسن اسلام‌زاده یکی از بچه‌های خوش‌انرژی مستندسازی است و «هیچکس منتظرت نیست»، اثر ایشان مستند مطالبه‌گری است. این نگاه مستندساز باعث می‌شود وقتی وارد هر عرصه‌ای شود، حواسش هست که نه بناست سازه‌ای را خراب کند، نه انقلابی را رقم بزند و نه باوری را خدشه‌دار کند.
وی یادآور شد: مستندساز می‌داند که از منظر مطالبه‌گری و از دید دلسوزی سراغ معضل رود. این همان چیزی است که روح مستند را از جنس مستندات اجتماعی جدا می‌کند. مستند «هیچکس منتظرت نیست»، نقاط تلخ تکان‌دهنده‌ای دارد اما شاکله‌اش برخاسته از امید است. این امتیاز مستند است و می‌توانیم عنوان مستند مطالبه‌گر را به او انساخ کنیم.
فهمیه نظری در ادامه میز نقد سینمای ایران تصریح کرد: مستند «هیچکس منتظرت نیست» یک مستند موفق با درام اجتماعی است. آقای اسلام‌زاده روی یک موضوع حساس یعنی زنان آسیب‌دیده ناشی از اعتیاد دست گذاشته است. این مستند با نبض جامعه می‌تپد، البته که مسایل زنان خیلی وقت است در جامعه وجود دارد و شاید کمی دیر به آن پرداختند.
وی یادآور شد: فیلم از سه بخش تشکیل شده است. خانم علیزاده موسس «نور سپید هدایت» محور اصلی هستند. موضوع فرعی منا و کارهای اداری علیزاده است. این فیلم صحنه‌های تکان‌دهنده دارد به ویژه سکانس آخر. همه ما در روز از مراکزی رد می‌شویم و از کنارش خیلی راحت می‌گذریم و غافل از آنیم که آن طرف در چه خبر است. محسن اسلام‌زاده ما را بدوت قضاوت به پشت در می‌برد و شفاف با مخاطب صحبت می‌کند.
این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: روال داستان به خوبی و تمیز پیش می‌رود. چیزی که در نهایت باعث موفقیت مستندساز شد، پرداختن به آسیب‌ها است. از سوی دیگر چگونگی ارتباط مستندساز با آسیب‌های اجتماعی بسیار شجاعانه است. وقتی ما به پشت در می‌رویم، منع‌هایی وجود دارد.
مافی خاطرنشان کرد: اسلام‌زاده توانسته دوربین را برای نمایش یک آسیب جدی اجتماعی به مرکز نگهداری زنان آسیب‌دیده از اعتیاد ببرد اما ضمن نشان دادن آسیب، شخصیت‌های واقعی را نشان می‌دهد که از آسیب رسته اند؛ شخصیتی که تلاش می‌کند به همه آن‌ها کمک کند و حال بهتری داشته باشد.
صابری ادامه داد: نگاه دراماتیک فیلم، ویژگی سینمایی مستند است. مستندساز علاوه بر دغدغه و رسیدن به سوژه ناب، می‌تواند آن را تبدیل به قصه کند. مخاطبی که به تماشای این مستند می‌نشیند، با مجموعه‌ای از خرده داستان مواجه‌ست که با مهندسی درستی چیده شده است. فیلم به طرز موفقی شخصیت‌پردازی کرده است و ما از زاویه نگاه یک امدادگر به دغدغه‌ها می‌پردازیم. شخصیتی که در فضای فیلم ماندگار می‌شود، کاراکتر منا است که پرداخت سینمایی دارد. میزان صداقت و داده قابل اتکای او، که به قهرمان تبدیل می‌شود که در واقع قله مستند است. اصالت مستند در سکانس آخر، نقاط ضعف نیمه اول مستند را می‌پوشاند.
مستندساز باید واقعیت را روایت کند
نظری تاکید کرد: فرق یک مستندساز با سینما در سازوکارهاست. مستندساز باید واقعیت را روایت کند و باورپذیری آقای اسلام‌زاده در مستند بسیار عالی است. چون امثال منا در جامعه بسیار است؛ زنانی که انگ خورده و آسیب‌دیده هستند. چند نفر از ما می‌توانیم لحظه سال‌تحویل در کنارشان باشیم. ما همه جنس منا را می‌شناسیم؛ کسی که نزدیک ۳۰ سال است که از خانواده ترد شده. بحث دیگر مستند شفافیت آن است؛ او نه اغراق می‌کند و نه محافظه‌کار است. از سوی دیگر در این مستند هم به علت پرداخته شده است و هم به معلول.
مافی خاطرنشان کرد: سینما، درام را به سیاهی مطلق می‌برد. چرایی پرداختن به مستند در نقد سینما وجوه مختلفی دارد. بهانه اصلی ما عادت به دیدن مستند است. مستند امروز یکی از وجوه جدی مطالبه مردم است و اگر ما فرصت کمتری برای خواندن کتاب داریم، مستندها با سرعت بیشتری می‌توانند به ما آگاهی دهند.
حضور افرادی چون فرانکی، جسیون استتهام، آرنولد و... پاسخ هالیوود به یک دهه ناکامی نظامی و سیاسی آمریکا بود
میز نقد سینمای جهان با موضوع نقد مستند «سیلوستر استالونه» و با حضور آرش خوشخو و محمدرضا مقدسیان بخش بعدی برنامه بود که برپا شد.
مافی ابتدا بیان کرد: نسلی مانند فرانکی، جسیون استتهام، آرنولد و... کسانی هستند که تاریخ سینما را برای کودکی و نوجوانی ما رقم زدند.
سپس آرش خوشخو مطرح کرد: حضور این افراد در هالیوود پاسخ منطقی هالیوود به یک دهه ناکامی نظامی و سیاسی آمریکا بود و ما در دهه ۸۰ با موجی از این قهرمان‌ها روبرو هستیم. مستند بیشتر پرتره و در میز تدوین شکل گرفته است. این مستند می‌گوید که راکی، با خود شخصیت بازیگر یکی می‌شود. ما بازیگری داریم که خود داستان را نوشته و آن را بازی می‌کند. از سوی دیگر هنوز جذب صمیمت و خاکی بودن راکی می‌شویم.
مافی گفت: شمایل راکی هیج‌وقت از بین نرفت. استالونه ظلم پدرش را همواره با خود همراه کرده است و هیچوقت نمی‌ایستد. فرانکی و راکی باهم در سینمای جهان حضور پیدا کردند اما فرانکی زود نزول کرد و راکی هنوز صاحب ایده است و می‌خواهد در حرکت باشد.
محمدرضا مقدسیان تصریح کرد: مستند تعمدا به سراغ جریانات اجتماعی و سینمایی نمی‌رود و تمرکزش روی شخصیت راکی و همچنین شخصیت اصلی یکی از تهیه‌کنندگان این مستند است. این مستند دیالوگ مهمی دارد که آیا این درست است من در این سن تلاش می‌کنم که مورد توجه مردم قرار بگیرم؟ پاسخ این است که بله، چون میخواستم توجهی را که از پدرم نمی‌گرفتم، از مردم بگیرم.
وی افزود: این آدم از مسیر ساخت مستند، همان کاری را می‌کند که در بی‌مصرف‌ها کرده است چراکه اکثر فیلم‌های اخیر، بسیار بیانیه‌طور هستند. بر مبنای این نگاه، مستند در حال حاضر بسیار جذاب است. همچنین بکر بودن شخصیت‌ها به قدری جذاب است که مخاطب را همراه می‌کند. او در خانواده‌ای متولد می‌شود که نه پدر را تجربه کرده نه مادر داشته است.
این منتقد خاطرنشان کرد: خط مهم مستند حسادت پدرش به اوست. استالونه شخصیت زن مجموعه فیلم‌های راکی را جایگزین مادرش کرده است تا عشق را تجربه می‌کند. او در تمام این سال‌ها تلاش می‌کرد ماجرایش را با پدر حل کند، مادر برای خود بسازد و خانواده تمام چیزی است که می‌توانست او را نجات دهد و حالا حس می‌کند هیچکدامش را ندارد.
در ادامه «نقد سینما»، مافی اظهار کرد: استالونه یک شمایل مهم در سینمای ایران و نمونه‌های شرقی ما بروسلی و جکی‌جان است. پس از آن بدن مردانه وارد فضای سینمای جهان می‌شود و توجه زیبایی به رشته بدنسازی است که آن را به رشته سودآوری تبدیل می‌کند. در دهه ۶۰، جمشید هاشم‌پور و مرحوم صفایی‌پور، شخصیت‌هایی بودند که فیلم‌هایشان می‌فروخت و شاید بتوان گفت مساله شمایل آن‌ها بود.
خوشخو مطرح کرد: سینمای حادثه‌ای ما در دهه ۶۰ با حضور بازیگرانی مانند جمشید هاشم‌پور، سعید راد و دیگر بازیگران شکل گرفت و آمادگی بدنی بازیگران در آن زمان مهم بود. متاسفانه این راه بسته شد به گونه‌ای که ما دیگر نه قهرمان داشتیم نه سینما اکشن. قهرمانان ما معمولا به کسانی تبدیل شدند که مغرورانه شکست می‌خورند. همین الان اگر ما بخواهیم فیلم حادثه‌ای بسازیم، هیچ بازیگری نداریم.
مافی خاطرنشان کرد: مخاطب نوجوان ما به این چنین کارکتر‌هایی نیاز دارد. آرنولد و راکی چقدر به مرحوم صفایی و آقای هاشم‌پور شباهت دارند. سینمای امروز ایران فاقد این شمایل است و باید راه‌حلی برای این فقدان پیدا کرد.
مقدسیان نیز تصریح کرد: ما در «روز صفر» تقریبا چنین تجربه‌ای داشتیم و تلاش شد امیر جدیدی اینگونه معرفی شود. مخاطب ما به چنین فضایی نیاز دارد. در مستند عنوان می‌شود که رقابت بین راکی و آرنولد باعث رشد آن‌ها شده است. ناگفته نماند وقتی اتمسفر نداشته باشیم، بازیگرهایمان چنین کاری نمی‌کنند. از سوی دیگر باید این پرسش را از خود بپرسیم که ما چه به مخاطبمان ارایه می‌دهیم که انتظار هم داریم به سراغ فیلم‌های هالیوودی نرود.
امسال، سال تحولی سینمای مستند را سپری کردیم
در ادامه برنامه ، میز گفتگوی ویژه با موضوع «جشنواره سینماحقیقت» و با حضور محمد حمیدیمقدم دبیر هفدهمین دوره جشنواره «سینما حقیقت» برپا شد.
مافی در ابتدا بیان کرد: بدون اغراق بهترین جشنواره سینمایی ایران که در این سال‌ها با نظم و ترتیب برگزار می‌شود و از یک سطح خیلی بالا برخوردار است، جشنواره «سینما حقیقت» است.
در ادامه محمد حمیدیمقدم اظهار کرد: نیت و خواست ما رضایت مخاطب است و امیدوارم به این اهداف رسیده باشیم. هنوز نواقص زیادی هست که باید برطرف شود. ما از زمان پیش‌‌تولید جشنواره ۱۷، پیش بینی کردیم که جشنواره متفاوتی خواهیم داشت. پس از اعلام فراخوان، تعداد فیلم‌ها از چند سال گذشته بیشتر بود. ۶۴۰ فیلم برای حضور در جشنواره ثبت نام کردند. در حوزه بین‌الملل هم افزایش فیلم داشتیم و چیزی حدود ۱۸۵۰ فیلم از ۱۱۳ کشور، متقاضی حضور در جشنواره شدند. یکی از کارهایی که امسال انجام دادیم، استفاده از «هیات‌های مشاور انتخاب» بود. چیزی حدود ۲۵ تا ۳۰ نفر برای انتخاب فیلم‌ها تشکیل شدند و رای‌گیری‌ها به شکل علمی و آکادمیک بود. در نهایت طبق مدل جهانی رییس هیات داوران، هر دبیر بنا به استراتژی و تفکر جشنواره با گروه منتخب خودش فیلم‌ها را انتخاب می‌کند.
وی ادامه داد: گاهی دبیر گروه‌های فکری مختلفی را انتخاب می‌کند که یک‌صدایی نداشته باشیم؛ ما امسال اینگونه عمل کردیم. در سال گذشته گروه‌های مشاور را در حوزه‌های کوتاه، نیمه‌بلند و بلند انتخاب کردیم اما امسال گروه را کلی برگزیدیم. قطعا این مساله هنوز کامل نیست اما به نظرم در سال آینده توسعه پیدا می‌کند. به نحوی که ما در طول سال در جریان تولیدات قرار بگیریم و مشاوران در لحظه قطعی فیلم مشورت ندهند. جشنواره‌های مهم دنیا در زمان تولید، فیلم را با توجه به عقبه فیلمساز و اهمیت موضوعی فیلم برای جشنواره، رصد می‌کنند.
حمیدیمقدم بیان کرد: من بسیار این جمله را تکرار کرده‌ام، اما امسال، سال تحولی سینمای مستند را سپری کردیم. این تحول اساتید دانشگاه و کسانی را که با ما در ارتباط بودند و سال‌ها فیلم دیده بودند، شگفت زده کرد. این صحبت من مصداق عملی است نه صرفا شعار. سال گذشته که ما بحران بسیار سختی را پشت سر گذاشتیم، وارد دوران نوزایی شدیم و در واقع مخاطب را در سایه پیدا کردیم چراکه ما با مخلطب گره خوردیم. «سینما حقیقت» سال گذشته به واسطه این استحکام پشت سر گذاشته و ستونش حفظ شد.
وی ادامه داد: ناگفته نماند که ما هم تولید‌کننده هستیم و هم مهترین درگاه پخش و عرضه. ما ریل توجه به خارج از مرکز را از سال ۱۴۰۰ به صورت فعال شروع کردیم، با سرمایه‌گذاری استعدادهای شهرستان را شناختیم و وارد عمل شدیم. از سوی دیگر فقط به طرح‌های پیشنهادی اکتفا نکردیم، به نحوی که دو_ سه آثار برتر امسال ما خودمان به سمت کشف رفتیم. در نتیجه به جز ما، دیگر کمپانی‌های کشور هم دچار نوزایی شدند و تبلور آن در جشنواره ۱۷ پیداست. امسال با استفاده از نگاه گروه مشاوران انتخاب، به تنوع زیادی از رنگ‌آمیزی و طعم رسیدیم و خوشبختانه توانستیم به ترکیب جدیدی از ژانرهای مختلف برسیم.
دبیر هفدهمین جشنواره «سینماحقیقت» مطرح کرد: امسال ترکیب‌مان در هر بخش موزون چیده شده است چرا که ما به مخاطب فکر می‌کنیم. فیلم‌ها باید ارزش هنری و محتوا‌های غنی داشته باشند. همچنین سبد جشنواره برای توجه مخاطب باید کامل باشد. ساعت‌ها این چینش زمان برد به گونه‌ای که امسال هم در فرم و هم در محتوا وارد یک جهش شدیم و شاهد تحول هستیم. ما امسال به یک لایه کلامی دیگر دست پیدا کردیم؛ مستندهای مطالبه‌گر و منتقد محترم. کسی که حرفش را مطرح و از مبارزه با فساد صحبت می‌کند، عدالت‌خواهی دارد، نمی‌ترسد ولی توازن را درست برقرار می‌کند.
مافی خاطرنشان کرد: مواجه ما با مستند در گذشته به دو بخش تقسیم می‌شد؛ مستندهای سیاه، تلخ و ناامید و بخش دیگر مستندهای مدح جمهوری اسلامی. از جایی به بعد مستند تذکردهنده، فراموش شد. پشتوانه‌های اقتصادی هم به مستندسازان دیکته می‌کرد که چه حرفی بزنند. سال گذشته که عده‌ای تصمیم گرفتند، نباشند. من همان موقع گفتم نبود شما مستند ایران را زمین نمی‌زند بلکه امکان می‌دهد کسان دیگر بیایند و بدرخشند. با کنار رفتن آن‌ها و هژمونی گروهی مستندسازان، ما این سری مستند را می‌بینیم.
وی ادامه داد: من هر شب در پردیس سینمایی چارسو مستندهای بلند را دنبال کردم و حدود ۱۰ مستند دیدم که همه حرفی برای گفتن داشتند. امسال با مستندی مواجه شدم که یک واقعه بسیار تلخ را با زبان بسیار پرنشاط و طنز مطرح کرد. سالن‌‌ها پُر بود و می‌شد همراهی مردم را دید. ویترین امسال اگرچه کافی نیست اما حتما نویدبخش است و راه برای نگاه جدید برای مستند ایران باز شده و نویدبخش آینده درخشان برای مستندسازی است. یکی دیگر از تفاوت‌های امسال، پرداخت هزینه آنلاین حتی مهمان‌ها بود.
حمیدیمقدم خاطرنشان کرد: وقتی سیستم در درگیری با کلیشه‌هاست، با اسم‌های شاخص، محکم و جاافتاده به دنبال کشف نمی‌رود؛ می‌ماند که به آن رجوع شود. ما این فضا را شکستیم، اتفاقا تهدیدهای سال گذشته ما را در این مسیر مصمم‌تر کرد. امسال سال جوانان پرشور است اما این استعدادهای جوان باید بدانند که جهان مستند ایران عقبه دارد و باید به افراد گذشته آن احترام گذاشت. همان‌طور که جشنواره به تمام افراد بین نسلی احترام گذاشت.
وی افزود: ما وارد کلیشه نشدیم و استعدادهای کشف شده زیادی در این جشنواره داشتیم که باید برای نگه‌داری‌شان تلاش کنیم. از سوی دیگر باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که این بچه‌ها به تولیدات بیشتری برسند. نکته مهم ریسک مراکز تولید مستند است. فیلمنامه مستندی که به آن اشاره کردید در همه جا رد شده بود. ما ریسک مدیریت فرهنگی کم داریم اما در حال پیش‌رفت است. وقتی شما ریسک و روی جوانان سرمایه‌گذاری کنید و از آنان مراقب کنید، پروژه‌ها خوب از آب در می‌آید.
وی ادامه داد: از سوی دیگر مبدع جشنواره آنلاین در کشور، «سینما حقیقت» بود. سیستم برخط و آنلاین زمانی آمد که امکان اجرای فیزیکی نداشتیم. نمایش آنلاین خوبی و بدی دارد. بدی‌اش تنبل کردن مخاطب اصلی است. ما حضور فیزیکی و پرشور برایمان اهمیت داشت؛ اصل و اساس جشنواره در همه جا دنیا همین است. بعد از گذشت کرونا، سیستم آنلاین در تمام جشنواره‌های دنیا قطع شد چون همه فیلم‌ها کپی می‌شدند. ما هم امسال می‌خواستیم همین کار را کنیم اما اختیار را برای صاحبان اثر گذاشتیم. به هر حال یکی از اهداف «سینما حقیقت» مارکتینگ و فروش مستند است. ما نمی‌خواهیم مستند را ارزان بفروشیم. در جشنواره امسال رزرو بلیط را اجباری کردیم و فکر نمی‌کنم پرداخت این هزینه کم برای خانواده مستند، که با رنج فیلم می‌سازند، چیزی باشد.
دبیر جشنواره «سینما حقیقت» درباره سلیقه‌‌های فرهنگی متفاوت هیات داوران، مطرح کرد: سختی، بخشی از جذابیت کار است. چالش فکری بخش اصلی هر جشنواره و گفت‌وگو و اقناع است که رای‌گیری را جذاب می‌کند. بحث‌های چالشی زیادی در داوری ما بود که اتفاقا مایه لذت‌بخشی و قشنگی کار بود. دفاع جانانه از یک فیلم، از منظرها و نسل‌های مختلف بسیار لذت‌بخش است و این همگرایی و تجمع باعث شد همه حرف‌ها زده شود. امسال در حوزه حیات‌وحش کارهای درخشان داشتیم در واقع آقای مانی میر‌صادقی برای داوری همین بخش از سفرشان برگشتند. برای فیلمبرداری از فرشاد محمدی، کاندید چندین دوره فجر، دعوت به عمل آوردیم.
حمیدیمقدم در پایان خاطرنشان کرد: از آقایان ضابطی‌جهرمی، نقاش‌زاده و شاه‌محمدی که چندیدن دوره به عنوان تهیه‌کننده از جشنواره حقیقت جایزه برد، دعوت کردیم. بهروز نورانی‌پور، یکی از مستندسازانی که سال گذشته جایزه گرفت نیز عضو هیات داوران است. در واقع هر کس از حوزه و منظر خودش یک لایه خردمندی دارد، به عنوان یکی از اعضای هیات داوران انتخاب شده است. با احترام به همه، ما در تمام حوزه‌های سینما چالش انتخاب داوری داریم و بحث داوران همواره در هر جشنواره مساله بوده است. در حالی که هر گروهی برای خودش یک سلیقه دارد و باید به آن گروه احترام گذاشت.
پایان پیام/
منبع: فارس
کلیدواژه: سینمایی سینما حقیقت هیچکس منتظرت نیست مستند ایران سینما حقیقت هیات داوران سوی دیگر اسلام زاده حمیدی مقدم نقد سینما سال گذشته ما امسال فیلم ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۳۵۳۵۲۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تصاویری از فرو رفتن عجیب یک موشک به درون یک دیوار!
تصاویری از اصابت موشک‌ها در دیرالبلح فلسطین را ببینید./نورنیوز
اعلام محدودیت های ترافیکی پایان هفته در جاده های شمالی کشور